Το πρότυπο ISO/IEC 42001:2023 ορίζει πώς να στηθεί ένα Artificial Intelligence Management System (AIMS) που καθιστά τη διακυβέρνηση AI, τη διαχείριση ρίσκου και τη συμμόρφωση αποδείξιμα και μετρήσιμα.
Το πρότυπο καθορίζει απαιτήσεις για εγκαθίδρυση, εφαρμογή, διατήρηση και συνεχή βελτίωση ενός AIMS μέσω του κύκλου PDCA (Plan-Do-Check-Act), ώστε να τεκμηριώνονται πολιτικές, ρόλοι, έλεγχοι και monitoring σε όλο τον κύκλο ζωής των συστημάτων AI. Με την πιστοποίηση ISO 42001 ενισχύετε εμπιστοσύνη, μειώνετε νομικούς/λειτουργικούς κινδύνους και αποδεικνύετε υπεύθυνη χρήση AI.
Τι είναι το ISO/IEC 42001:2023 και γιατί σχετίζεται με την υπεύθυνη ΤΝ
Το ISO/IEC 42001:2023 είναι το πρώτο διεθνές πρότυπο ειδικά για Συστήματα Διαχείρισης Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence Management Systems – AIMS). Καθορίζει απαιτήσεις για την εγκαθίδρυση, εφαρμογή, διατήρηση και συνεχή βελτίωση ενός AIMS μέσα στον οργανισμό, με δομή τύπου κύκλου PDCA (Plan–Do–Check–Act).
Το πλαίσιο αυτό δεν αφορά μόνο την ασφάλεια ή τη συμμόρφωση, δίνει έναν ολοκληρωμένο τρόπο διακυβέρνησης της ΤΝ (AI governance), ώστε τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να αναπτύσσονται, να υλοποιούνται και να χρησιμοποιούνται με διαφάνεια, δικαιοσύνη, λογοδοσία και σεβασμό στα δικαιώματα και στην κοινωνική επίπτωση.
Το ISO/IEC 42001 καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο ζωής της ΤΝ, από τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη μέχρι την παραγωγική λειτουργία και την παρακολούθηση ρίσκων, bias και αστοχιών. Είναι εφαρμόσιμο σε κάθε τύπο και μέγεθος οργανισμού: σε όσους σχεδιάζουν/αναπτύσσουν λύσεις AI, σε όσους τις προσφέρουν ως υπηρεσία, αλλά και σε όσους χρησιμοποιούν AI σε κρίσιμες διαδικασίες.
Ποιοι το χρειάζονται & βασικά οφέλη για εξαγωγικές ΜΜΕ τροφίμων
Οι εξαγωγικές ΜΜΕ τροφίμων χρησιμοποιούν πλέον Τεχνητή Νοημοσύνη σε κρίσιμες λειτουργίες όπως οπτικός έλεγχος ποιότητας στην παραγωγή, ανίχνευση ξένων σωμάτων ή μικροβιακής επιμόλυνσης σε πραγματικό χρόνο και end-to-end ιχνηλασιμότητα παρτίδων. Οι πελάτες του εξωτερικού και οι ρυθμιστικές αρχές ζητούν πλέον τεκμηριωμένη απόδειξη ότι αυτά τα AI συστήματα είναι αξιόπιστα, επαναλαμβανόμενα και ελεγχόμενα γιατί από αυτά εξαρτάται η ασφάλεια τροφίμων, η αποφυγή ανακλήσεων και η φήμη του brand στις διεθνείς αγορές.
Η πιστοποίηση ISO/IEC 42001 αποδεικνύει προς πελάτες, συνεργάτες και ρυθμιστικές αρχές ότι η εταιρεία έχει εγκαταστήσει ένα AIMS (Artificial Intelligence Management System) με σαφή διακυβέρνηση ΤΝ, αξιολόγηση ρίσκων, έλεγχο προμηθευτών AI και διαφάνεια στις αποφάσεις των αλγορίθμων. Είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο, πιστοποιήσιμο πρότυπο (το πρώτο για AIMS) και η πιστοποίηση επιβεβαιώνει ότι η επιχείρηση διαχειρίζεται υπεύθυνα την ΤΝ σε όλο τον κύκλο ζωής της.
Για μια εξαγωγική ΜΜΕ αυτό λειτουργεί σαν “σήμα αξιοπιστίας”: μειώνει τις ενστάσεις των αγοραστών, διευκολύνει την πρόσβαση σε απαιτητικές αγορές και δείχνει ετοιμότητα συμμόρφωσης σε μελλοντικούς ελέγχους.
Βασικές αρχές & ο Κύκλος PDCA στο AIMS
Το ISO/IEC 42001 ζητά από τον οργανισμό να λειτουργεί το Artificial Intelligence Management System (AIMS) ως ζωντανό σύστημα διαχείρισης, όχι ως στατικό manual. Το πρότυπο ακολουθεί τον κύκλο PDCA (Plan–Do–Check–Act):
- θέτεις πολιτικές και στόχους για το AI (Plan),
- να εφαρμόζει διαδικασίες και ελέγχους στην πράξη (Do),
- να μετρά και αξιολογεί την απόδοση και τον κίνδυνο των συστημάτων AI με KPIs (Check)
- και να υλοποιεί διορθωτικές/βελτιωτικές ενέργειες (Act).
Αυτό σημαίνει ότι η λειτουργία του AI πρέπει να παρακολουθείται συστηματικά ως προς ακρίβεια, αξιοπιστία, συμμόρφωση και ηθική χρήση, και τα αποτελέσματα να τεκμηριώνονται.
Κρίσιμο στοιχείο είναι η ηγεσία. Η ανώτατη διοίκηση οφείλει να αναλάβει ρητά ευθύνη για το AIMS:
Με αυτόν τον τρόπο, η συμμόρφωση, η διαφάνεια και ο έλεγχος ρίσκου στην ΤΝ γίνονται μετρήσιμα και αποδείξιμα προς πελάτες και ρυθμιστικές αρχές.
Απαιτήσεις προτύπου ISO/IEC 42001:2023 & συνοπτική εικόνα Annex A controls
Το ISO/IEC 42001:2023 καθορίζει τι πρέπει να υπάρχει μέσα σε ένα Artificial Intelligence Management System (AIMS):
- τεκμηριωμένη πολιτική ΤΝ,
- καθορισμένοι ρόλοι και αρμοδιότητες,
- διαδικασίες διαχείρισης ρίσκου
- και μηχανισμοί εποπτείας σε όλο τον κύκλο ζωής των συστημάτων AI.
Το πρότυπο απαιτεί διαφάνεια, λογοδοσία και δικαιοσύνη (fairness) στη λειτουργία της ΤΝ:
Περιλαμβάνει επίσης απαιτήσεις για ασφάλεια και ακεραιότητα δεδομένων, προστασία Ιδιωτικότητας, αξιοπιστία των μοντέλων και συνεχή παρακολούθηση απόδοσης, ώστε ο οργανισμός να εντοπίζει drift, σφάλματα ή ανεπιθύμητες παρενέργειες και να αποδεικνύει συμμόρφωση.
Το Annex A του ISO 42001 λειτουργεί σαν “spec sheet” ελέγχων. Συγκεντρώνει τις περιοχές διακυβέρνησης της ΤΝ και τις μεταφράζει σε ελέγξιμες πρακτικές:
Σύμφωνα με διαθέσιμες περιγραφές, το Annex A ομαδοποιεί τους στόχους διακυβέρνησης σε εννέα θεματικές περιοχές και τους υλοποιεί μέσω δεκάδων συγκεκριμένων ελέγχων, που καλύπτουν από την τεκμηρίωση έως τη συνεχή επιτήρηση.
Διακυβέρνηση AI & ευθυγράμμιση με τον EU AI Act
Η διακυβέρνηση ΤΝ (AI governance) στο ISO/IEC 42001 σημαίνει σαφή ευθύνη, όχι απλή πολιτική. Το πρότυπο απαιτεί από την ανώτατη διοίκηση να εγκρίνει πολιτικές για την ανάπτυξη και χρήση ΤΝ – ειδικά σε εφαρμογές υψηλού ρίσκου – να ορίσει ρόλους και λογοδοσία και να τεκμηριώνει πώς παρακολουθείται κάθε σύστημα AI σε όλο τον κύκλο ζωής του.
Αυτό περιλαμβάνει:
Το Annex A επεκτείνει αυτή την υποχρέωση στους εξωτερικούς παρόχους: ζητά έλεγχο προμηθευτών και τρίτων υπηρεσιών AI, ώστε να αξιολογούνται bias, διαφάνεια, ενημερώσεις μοντέλου και υπεύθυνη χρήση στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Αυτό συνδέεται άμεσα με τον EU AI Act. Ο Κανονισμός της ΕΕ για την ΤΝ επιβάλλει σε παρόχους και χρήστες “υψηλού ρίσκου” συστημάτων AI να διαθέτουν σύστημα διαχείρισης ποιότητας, τυπική διαχείριση ρίσκου, τεχνικό φάκελο και logs, συνεχή παρακολούθηση, ανθρώπινη εποπτεία και διαδικασίες αναφοράς συμβάντων προς τις αρχές.
Η υιοθέτηση του ISO/IEC 42001 χτίζει ακριβώς αυτά τα μηχανιστικά στοιχεία (πολιτικές, αρχεία, oversight τρίτων), άρα λειτουργεί ως προληπτική ευθυγράμμιση συμμόρφωσης με τις νέες ρυθμίσεις και στέλνει στους stakeholders σήμα ωριμότητας και ελέγχου πριν τον ρυθμιστικό έλεγχο.
Διαχείριση κινδύνων AI & AI Impact Assessment (AIA)
Το ISO/IEC 42001 απαιτεί να υπάρχει συστηματική, τεκμηριωμένη διαχείριση κινδύνων για κάθε σύστημα ΤΝ στον οργανισμό. Αυτό σημαίνει:
- αναγνώριση απειλών (threat modeling),
- αξιολόγηση πιθανού αντίκτυπου
- και καθορισμός ελέγχων μετριασμού σε όλο τον κύκλο ζωής του AI – από τον σχεδιασμό μέχρι τη λειτουργία και το monitoring.
Οι κίνδυνοι που εξετάζονται δεν είναι μόνο τεχνικοί (ακρίβεια, drift, ανθεκτικότητα μοντέλου), αλλά και νομικοί, ηθικοί και κοινωνικοί: bias και διακρίσεις, αδιαφάνεια αποφάσεων, παραβίαση Ιδιωτικότητας, κακή χρήση ή ακούσιες παρενέργειες. Το Annex A του προτύπου μεταφράζει αυτή τη λογική ρίσκου σε πρακτικά λειτουργικά μέτρα, όπως ανθρώπινη επίβλεψη, ιχνηλασιμότητα αποφάσεων, έλεγχοι ποιότητας δεδομένων, απαιτήσεις διαφάνειας προς τα ενδιαφερόμενα μέρη και έλεγχο προμηθευτών AI.
Κομμάτι-κλειδί αυτής της διαδικασίας είναι το AI Impact Assessment (AIA): μια τεκμηριωμένη αξιολόγηση επιπτώσεων που εξετάζει πώς το εκάστοτε σύστημα ΤΝ μπορεί να επηρεάσει άτομα, ομάδες, πελάτες, εργαζόμενους ή την κοινωνία (π.χ. αδικαιολόγητη απόρριψη αίτησης, διακριτική μεταχείριση, βλάβη σε δικαιώματα).
Η εκτίμηση αυτή δεν γίνεται στο κενό: εμπλέκει τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη και οδηγεί σε διορθωτικές ενέργειες και KPIs παρακολούθησης κατά το PDCA (π.χ. accuracy thresholds, false rejection rate, privacy incidents). Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με τον EU AI Act, ο οποίος απαιτεί για “υψηλού ρίσκου” AI τεκμηριωμένο σύστημα διαχείρισης ρίσκου, συνεχή εποπτεία και λογοδοσία.
Κύκλος ζωής AI & συνεχής βελτίωση
Το ISO/IEC 42001 απαιτεί ο έλεγχος της ΤΝ να καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο ζωής: από την προέλευση και ποιότητα των δεδομένων, στον σχεδιασμό και την εκπαίδευση του μοντέλου, στη διάθεση σε παραγωγή, στη λειτουργία, μέχρι και την απόσυρση. Το πρότυπο ζητά τεκμηριωμένη διαχείριση ποιότητας/γραμμής προέλευσης δεδομένων (data quality & lineage), επαλήθευση και επικύρωση του μοντέλου πριν από την κυκλοφορία (model validation), αλλά και ελέγχους για bias, αξιοπιστία και κανονιστική συμμόρφωση.
Μετά το deployment, το AIMS πρέπει να παρακολουθεί συνεχώς την πραγματική απόδοση του AI:
Σύμφωνα με τον κύκλο PDCA (Plan-Do-Check-Act): μετριέται το πώς αποδίδει το σύστημα, γίνεται έλεγχος αν εξακολουθεί να είναι ασφαλές/δίκαιο/συμμορφωμένο και επικαιροποιούνται πολιτικές, έλεγχοι και τεχνικές ρυθμίσεις.
Με απλά λόγια, το ISO 42001 απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και βελτίωση του AIMS με βάση τα πραγματικά αποτελέσματα του AI σε παραγωγή, ώστε η ΤΝ να παραμένει αξιόπιστη και ελεγχόμενη.
Απαιτήσεις τεκμηρίωσης & αποδεικτικά συμμόρφωσης
Το ISO/IEC 42001 απαιτεί τεκμηριωμένες πληροφορίες που αποδεικνύουν ότι το AIMS (Artificial Intelligence Management System) έχει σχεδιαστεί, εφαρμόζεται και βελτιώνεται αποτελεσματικά. Αυτό περιλαμβάνει:
Το Annex A ζητά καταγραφή της εκτίμησης επιπτώσεων των συστημάτων AI σε όλο τον κύκλο ζωής, συμπεριλαμβανομένης της ηθικής και κοινωνικής διάστασης.
Το πρότυπο ζητά επίσης αποδεικτικά εκπαίδευσης προσωπικού (ποιος εκπαιδεύτηκε, σε τι, πότε), δείκτες απόδοσης/metrics και αρχεία εσωτερικών audits και διορθωτικών ενεργειών, ώστε οι πληροφορίες να είναι ακριβείς, ενημερωμένες, ελεγχόμενες και άμεσα διαθέσιμες.
ISO 42001 vs ISO 27001 & NIST AI RMF
ISO/IEC 42001 (AIMS)
Πρότυπο διαχείρισης ΤΝ. Θέτει απαιτήσεις για υπεύθυνη, διαφανή και δίκαιη χρήση AI, με έμφαση σε διακυβέρνηση, λογοδοσία, ηθικές/κοινωνικές επιπτώσεις, bias και συνεχή παρακολούθηση των μοντέλων σε όλο τον κύκλο ζωής. Είναι το πρώτο διεθνές πρότυπο που τυποποιεί ένα Artificial Intelligence Management System (AIMS).
ISO/IEC 27001 (ISMS)
Πρότυπο διαχείρισης ασφάλειας πληροφοριών. Στοχεύει στην προστασία εμπιστευτικότητας, ακεραιότητας και διαθεσιμότητας της πληροφορίας μέσω ενός Information Security Management System (ISMS) με risk assessment, ελέγχους και συνεχή βελτίωση.
NIST AI RMF
Πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων AI, εθελοντικό, που οργανώνεται γύρω από τέσσερις λειτουργίες: Govern, Map, Measure, Manage. Στόχος είναι η αναγνώριση, αξιολόγηση και μείωση κινδύνων AI ώστε τα συστήματα να είναι αξιόπιστα, ασφαλή, δίκαια και υπό έλεγχο σε όλο τον κύκλο ζωής.
Συνέργειες / κοινό έδαφος:
Κενά / διακριτοί στόχοι:
Διαδικασία πιστοποίησης: Stage 1,2 , κύκλος 3ετίας, χρόνος & κόστος
Η πιστοποίηση ISO/IEC 42001 γίνεται σε δύο στάδια, όπως και σε άλλα πιστοποιήσιμα πρότυπα διαχείρισης.
- Στο Stage 1 (έλεγχος ετοιμότητας) ο επιθεωρητής εξετάζει την τεκμηρίωση του AIMS: πολιτικές ΤΝ, ρόλους, risk assessment, AI Impact Assessments, εσωτερικά audits και ανασκόπηση διοίκησης. Στόχος είναι να διαπιστωθεί αν το σύστημα είναι ώριμο ώστε να περάσει σε πλήρη αξιολόγηση.
- Το Stage 2 (αξιολόγηση αποτελεσματικότητας) ελέγχει στην πράξη πώς λειτουργεί η ΤΝ στον οργανισμό: interviews με την ομάδα, δειγματοληπτικός έλεγχος διεργασιών, evidence ότι εφαρμόζονται οι έλεγχοι για ρίσκο, bias, διαφάνεια και συμμόρφωση. Τα δύο στάδια πρέπει να γίνουν σε σχετικά κοντινό χρόνο.
Εφόσον εγκριθείτε, εκδίδεται το πιστοποιητικό. Η ισχύς είναι τριετής και στο διάστημα αυτό γίνονται ετήσιες επιτηρήσεις (surveillance audits) για να αποδεικνύεται ότι το AIMS διατηρείται, βελτιώνεται και ότι τυχόν διορθωτικές ενέργειες έχουν υλοποιηθεί. Στον 3ο χρόνο γίνεται επαναπιστοποίηση για να ανανεωθεί ο κύκλος.
Χρόνος και κόστος εξαρτώνται από:
(α) μέγεθος και πολυπλοκότητα του οργανισμού,
(β) αριθμό εγκαταστάσεων / γεωγραφική διασπορά,
(γ) εύρος πεδίου AIMS (σε πόσες κρίσιμες αποφάσεις μπαίνει AI),
(δ) ρυθμιστική κρισιμότητα κλάδου π.χ. τρόφιμα/υγεία,
(ε) ωριμότητα τεκμηρίωσης και governance πριν το audit.
Έλεγχος ετοιμότητας ISO/IEC 42001:2023
Κατά την επιθεώρηση η ομάδα επιθεώρησης ελέγχει αν το AIMS (Artificial Intelligence Management System) είναι ορισμένο, τεκμηριωμένο, εφαρμόζεται και παρακολουθείται. Στο ISO/IEC 42001 αυτό περιλαμβάνει ήδη ολοκληρωμένο εσωτερικό έλεγχο του AIMS και ανασκόπηση από την ανώτατη διοίκηση, ώστε να αποδεικνύεται καταλληλότητα, επάρκεια και αποτελεσματικότητα πριν την εξωτερική αξιολόγηση.
Ο επιθεωρητής αναμένει να βρει, τεκμηριωμένα:
Ο φορέας πιστοποίησης Q-Cert δεν παρέχει συμβουλευτικές οδηγίες υλοποίησης. Τα παραπάνω είναι στοιχεία που ελέγχονται για συμμόρφωση με το ISO/IEC 42001:2023.
Γιατί Q-Cert?
Η Q-Cert προσεγγίζει το ISO/IEC 42001 από θέση ουσιαστικής εμπειρίας. Εδώ και χρόνια διενεργούμε ελέγχους και πιστοποιήσεις σε Συστήματα Διαχείρισης Ασφάλειας Πληροφοριών κατά ISO/IEC 27001 για οργανισμούς υψηλής κρισιμότητας, καλύπτοντας κυβερνοασφάλεια, προστασία δεδομένων και κανονιστικές απαιτήσεις.
Παράλληλα, είμαστε ο μοναδικός ελληνικός διαπιστευμένος φορέας που πραγματοποιεί ελέγχους συμμόρφωσης eIDAS σε Παρόχους Υπηρεσιών Εμπιστοσύνης (QTSP), σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 910/2014 και τα σχετικά πρότυπα ETSI, όπου ασφάλεια πληροφοριών, νομική συμμόρφωση και ιχνηλασιμότητα είναι απολύτως μη διαπραγματεύσιμες. Αυτή η συνεχής τριβή με governance, διαχείριση ρίσκου και λογοδοσία είναι ακριβώς το DNA του ISO 42001 για υπεύθυνη ΤΝ.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Η Q-CERT ως Φορέας Πιστοποίησης
Η Q-CERT δραστηριοποιείται διεθνώς σε Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Αμερική, υποστηρίζοντας οργανισμούς σε πολυκλαδικά και πολυτοπικά έργα. Με εμπειρία σε χιλιάδες πιστοποιήσεις και εξειδικευμένους επιθεωρητές ανά κλάδο, εφαρμόζουμε διαφανείς και αμερόληπτες διαδικασίες επιθεώρησης. Η μεθοδολογία μας ευθυγραμμίζεται με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, εξασφαλίζοντας σαφή τεκμηρίωση, έγκαιρη επικοινωνία και σταθερό χρόνο λήψης απόφασης (time-to-decision).
Η επιλογή της Q-CERT για την πιστοποίηση ISO/IEC 42001:2023 αποτελεί εγγύηση διεθνούς αναγνώρισης και επιβεβαιώνει τη δέσμευση του οργανισμού σας για υπεύθυνη και διαφανή χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, με τεκμηριωμένη διακυβέρνηση, αξιολόγηση κινδύνων, ηθικούς ελέγχους και συνεχή βελτίωση. Η πιστοποίηση ενισχύει την εμπιστοσύνη των ενδιαφερόμενων μερών και αποδεικνύει τη συμμόρφωση του οργανισμού σας με τις αρχές της υπεύθυνης ΤΝ.
Για να αποκτήσετε πιστοποίηση ISO/IEC 42001:2023, επικοινωνήστε με την Q-CERT και ζητήστε εξατομικευμένη προσφορά.